93. Mazi en Gondolando – Muzzy w Gondolandii – Muzzy in Gondoland (5)

Kie?	Gdzie?		Where?
Kie vi estas?	Gdzie jesteś?		Where are you?
[Petro:] Sub la kesto.	Pod pudłem.		Under the box.
Kie vi estas?	Gdzie jesteś?		Where are you?
[Petro:] Sur la kesto.	Na pudle.		On the box.
Kie vi estas?	Gdzie jesteś?		Where are you?
[Petro:] En la kesto.	W pudle.		In the box.
Kie vi estas?	Gdzie jesteś?		Where are you?
[Petro:] Antaŭ la kesto.	Przed pudłem.		In front of the box.
Kie vi estas?	Gdzie jesteś?		Where are you?
[Petro:] Malantaŭ la kesto.	Za pudłem.		Behind the box.
Kie vi estas?	Gdzie jesteś?		Where are you?
[Petro:] Inter la kestoj.	Między pudłami.		Between the boxes.
Kie estas la kesto?	Gdzie jest (to) pudło?		Where is the box?
[Petro:] Tie.	Tam.		There.
Kie la kesto estas nun?	Gdzie (to) pudło jest teraz?		Where is the box now?
[Petro:] Ĉi tie.	Tu/tutaj.		Here.
En, sur, sub, antaŭ, malantaŭ, inter.	W, na, pod, przed, za, między.		In, on, under, in front of, behind, between.
[Karlo:] Kiel vi fartas? Kiel vi fartas?	Jak się czujesz/masz?		How are you?
[Mazi:] Tre bone. Kvankam mi estas malseka kaj malsata. Kie estas la palaco?	Bardzo dobrze. Chociaż jestem mokry i głodny. Gdzie jest pałac?		Very well. Although I’m wet and hungry. Where is the palace?
[Karlo:] Jen tie.	Tam*.		There*.
*) Dosłownie: ‘oto tam’.		*) Literally: ‘lo there’
[Mazi:] Kie?	Gdzie?		Where?
[Karlo:] Rigardu. Ĝi estas tie. Ah, la palaco. Silvja estas tie.	Popatrz. On jest tam. Ach, pałac. Sylwia tam jest.		Look. It is there. Ah, the palace. There is Sylvia.
[Korvaks:] Mi estas Korvaks. Aŭskultu. Ĉu vi aŭdas min? Nun. Ĉu vi vidas min? Ĉu vi parolas**?	Ja jestem Corvax. Słuchaj. Czy mnie słyszysz? Teraz. Czy mnie widzisz? Czy potrafisz mówić?**		I am Corvax. Listen. Do you hear me? Now. Do you see me? Can you speak?
**) Dosłownie: ‘czy ty mówisz?’.		**) Literally: ‘do you say?’.
[Silvja:] Esperante.	Po esperancku.		Esperanto.
[Korvaks:] Nun probu iri.	Teraz spróbuj iść.		Now, try to walk.
[Silvja:] Mi ne povas.	Nie potrafię.		I can’t.
Esperanto, esperanta, esperante***.	Esperanto, esperancki, po esperancku***.		Esperanto, Esperanto(-like), Esperanto.
***) esperante – Jak widać, od każdego rdzenia można utworzyć rzeczownik z przyrostkiem -o, przymiotnik z przyrostkiem -a i przysłówek z przyrostkiem -e.		***) esperante – As we can see, the noun may be derived from every root by adding the -o suffix, the adjective may be formed by joining the root with the -a suffix, and the adverb may be coined by adding the -e suffix.
Ĉu vi parolas esperante?	Czy mówisz po esperancku?		Do/Can you speak Esperanto?
[Korvaks:] Mi provos**** denove. Nune†. Ĉu vi povas paŝi?	Spróbuję**** jeszcze raz. Teraz. Czy potrafisz kroczyć?		I’ll try one more time. Now, can you stride?
****) provos – To chyba pierwsze użycie czasu przyszłego (końcówka/przyrostek -os).		****) provos – It’s probably the first use of the future tense (with the -os ending/suffix).
†) Przysłówek od… przysłówka ‘teraz’. Znaczenie takie samo.		†) It’s an adverb derived from… an adverb ‘now’. The meaning stays the same.
[Silvja:] Jes, mi povas.	Tak, potrafię.		Yes, I can.
[Korvaks:] Ĉu vi povas kuri††?	Czy potrafisz biegać?		Can you run?
††) Jak zapewne w wielu innych językach także i w esperanto po czasowniku modalnym pojawia się czasownik w bezokoliczniku (końcówka -i).		††) As probably in many other languages, the modal verb is followed by a verb in the infinitive (with the -i ending).
[Silvja:] Ne, mi ne povas†††.	Nie, nie potrafię.		No, I can’t.
†††) Pytania i przeczenia tworzy się w bardzo prosty sposób: za pomocą odpowiednich partykuł: pytania za pomocą partykuły pytajnej ĉu dodawanej przed całe zdanie (jak w języku polskim), a przeczenia za pomocą partykuły przeczącej ne stawianej przed orzeczenie. Ne może też stać samodzielnie (poza zdaniem) jako dopowiedzenie (tj. krótka odpowiedź na pytanie).		†††) The questions and negations are formed in very simple way: by using the appropriate particle: the questions are formed by means of the interrogative particle ĉu added before the whole sentence (as in Polish), and the negations are formed by putting the negative particle ne before the predicate. Also, ne may stand independently (outside the sentence) as a short comment or respond.
[Korvaks:] Mi provas denove.	Spróbuję jeszcze raz.		I’ll try one more time.
[Korvaks:] Silvja, ĉu vi amas min?	Sylwia, czy ty mnie kochasz?		Sylvia, do you love me?
[Silvja:] Ne, mi ne amas vin. Mi malamas‡ vin.	Nie, nie kocham cię. Nienawidzę cię.		No, I don’t love you. I hate you.
‡) malamas – Skoro przedrostek mal- tworzy antonimy, to malami utworzone od ami ‘kochać’ musi znaczyć ‘nienawidzić’.		‡) malamas – Since the mal- prefix is used to derive antonyms, the verb malami derived from ami ‘to love’ must mean ‘to hate’.
[Korvaks:] O, Silvja!	O, Sylwia!		O, Sylvia!
[Silvja:] O, mi povas kuri! Ĝis revido!	O, mogę biec! Do zobaczenia!		O, I can run! See you!
[Korvaks:] Silvja! Haltu! Revenu!	Sylwia! Stój! Wróć!		Sylvia! Stop! Come back!
[Korvaks:] Tio okazas.	To się zdarza!		This happens!
Paŝas mi. Parolas mi. Aŭdas mi. Vidas mi.‡‡	Kroczę ja. Mówię ja. Słucham ja. Widzę ja.		I stride. I speak. I hear. I see.
‡‡) Jak widać, esperanto pozwala na szyk przestawny: najpierw orzeczenie, potem podmiot.		‡‡) As we can see, in Esperanto the inversion of the parts of the sentence is possible: first the predicate, then the subject.
Mi estas vi.‡‡‡ Vi estas mi.‡‡‡ Ĉu vi estas mi?	Jestem tobą. Jesteś mną. Czy ty jesteś mną?		You are me. Me are you. Are you me?
‡‡‡) Orzecznik (tu zaimkowy) w mianowniku!!!		‡‡‡) The predicative (here: the predicative pronoun) in the nominative!!!
Saltas mi. Naĝas mi. Kuras mi. Dancas mi.	Skaczę ja. Pływam ja. Biegnę ja. Tańczę ja.		I jump. I swim. I run. I dance.
Mi estas vi. Vi estas mi. Kiuj‡‡‡‡ estas ni?	Jestem tobą. Jesteś mną. Kto jest nami?		I am you. You are me. Who is us?
‡‡‡‡) Kiuj to forma liczby mnogiej zaimka kiu ‘kto’.		‡‡‡‡) Kiuj is the plural of the pronoun kiu ‘who’.
[Petro:] Kiu estas vi?	Kim jesteś/jesteście?		Who are you?
[Silvja:] Mi estas Silvja.	Ja jestem Sylwia.		I’m Sylvia.
[Pedro:] Ĉiu estas Silvja?	Wszystkie jesteście Sylwia?		All of you are Sylvia?
[Silvjaj:] Jes, ĉiu.	Tak, wszyskie.		Yes, all (of us).
[Petro:] Ĉu ĉiu?	Czy wszystkie?		All of you?
[Silvjaj:] Jes.	Tak.		Yes.
Kiuj estas ili*?	Kim one są?		Who are they?
*) Ili to zaimek 3. osoby liczby mnogiej obu rodzajów, odpowiednik ang. they i pol. oni/one.		*) Ili is the 3rd person plural personal pronoun for all genders, the equivalent of the English pronoun they and the Polish pronouns oni/one.
[Petro:] Silvjaj.**	Sylwie.		Sylvias.
**) Liczbę mnogą z przyrostkiem -j można utworzyć od każdego rzeczownika (a także przymiotnika i zaimka nieosobowego oraz liczebnika odmiennego).		**) The plural form with the -j ending may have any noun (as well as the adjective, the nonpersonal pronouns and the inflected numerals).
Kiu? Tiu. Ĉiu***.	Kto? Ten/ta/to. Każdy/wszyscy.		Who? This one. Everyone.
***) Wszystkie zaimki nieosobowe mają w zasadzie jeden rdzeń -i- oraz cały szereg przedrostków i przyrostków. Przedrostek k- oznacza zaimek pytajny (kiu ‘kto’, kio ‘co’, kie ‘gdzie’), t- to przedrostek zaimków wskazujących (tiu ‘ten/ta/to [osoby]’, tio ‘ten/ta/to [rzeczy], tie ‘tu/tutaj/tam’). Natomiast przedrostek ĉ- oznacza zaimek upowszechniający (ĉiu ‘wszystek/wszyscy/wszystkie [osoby]’, ĉio ‘wszystko [rzeczy]’, ĉie ‘wszędzie’).		***) All the nonpersonal pronouns have actually one root -i- and whole range of prefixes and suffixes. The k- prefix denotes the interrogative pronoun (kiu ‘who’, kio ‘what’, kie ‘where’), the t- prefix means the demonstrative pronoun (tiu ‘this one [persons]’, tio ‘this one [things], tie ‘here/there’). Next, the ĉ- suffix refers to the indefinite pronoun (ĉiu ‘everyone/everybody’, ĉio ‘everything’, ĉie ‘everywhere’).
Kiuj? Tiuj. Ĉiuj.
[Korvaks:] Ses Silvjaj!	Sześć Sylwii!		Six Sylvias!
Via**** robo verda. Via robo ruĝa. Ŝia robo blua. La brunan havas mi.	Twoja sukienka zielona. Twoja sukienka czerwona. Jej sukienka niebieska. Brązową mam ja.		Your dress is green. Your dress is red. Her dress is blue. Brown dress have I.
****) Zaimki dzierżawcze tworzy się od zaimków osobowych przez dodanie przyrostka przymiotnikowego -a. Zaimki takie odmieniają się tak samo jak przymiotniki (tzn. mają formy biernika i liczby mnogiej).		****) The possessive pronouns may be derived from the personal pronouns by adding the adjectival suffix -a. Such pronouns are inflected in the same way as the adjectives are (i.e. they inflect for case and number).
Vere moda, bela, rava estas mia robo flava.	Bardzo modna, piękna, zachwycająca jest moja żółta sukienka.		Very trendy, nice, delightful is my yellow dress.
Tute plaĉa estas ankaŭ mia robo nigra, blanka. La brunan ŝatas mi.	Cała ładna jest także moja sukienka czarno-biała. Brązową lubię ja.		Whole nice is also my black and white dress. And I like the brown one.
[Nigra. Blanka. Flava. Blua. Ruĝa. Verda. Bruna.]†	[Czarny. Biały. Żółty. Niebieski. Czerwony. Zielony. Brązowy.]		[Black. White. Yellow. Blue. Red. Green. Brown.]
†) W tym momencie miały chyba zostać powtórzone kolory, ale może przez jakieś niedopatrzenie nie zostały ani nagrane, ani umieszczone na filmie w postaci napisów.		†) In this very moment, probably the names of the colours were to be repeated but due to some oversight they eventually haven’t been recorded or edited.
[Petro:] Ĝis revido!	Do widzenia!		Goodbye.
Episodo 4	Odcinek 4		Episode 4
Kapo, ŝultroj, kruroj du, piedoj du.††	Głowa, ramiona, nogi dwie, stopy dwie.		Head, shoulders, two legs, two feet.
††) To jest parafraza znanej angielskiej piosenki pt. Head and shoulders.		††) This is a paraphrase of well-known English song called Head and shoulders.
Vidu, aŭdu, spiru plu, pli kaj plu.	Zobacz, usłysz, oddychaj dalej, mocniej i dalej.		See, hear, keep breathing, keep breathing harder.
[Mazi:] Kie ni estas?	Gdzie jesteśmy?		Where are we?
[Karlo:] Ni estas en la ĝardeno.	Jesteśmy w ogrodzie?		We are in the garden.
[Mazi:] Kie? En via ĝardeno?	Gdzie? W twoim ogrodzie?		Where? In your garden?
[Karlo:] Ne! En la reĝa††† ĝardeno. Tie estas Silvja.	Nie. W ogrodzie króla†††. Tam jest Sylwia.		No. In the king’s garden. There’s Sylvia.
†††)Dzierżawczość wyrażona w tekście esperanckim za pomocą przymiotnika odrzeczownikowego reĝa ‘królewski’.		†††) Possessiveness expressed in Esperanto text by means of the adnominal adjective reĝa ‘king’s’.
[Mazi:] Kion ŝi faras?	Co ona robi?		What is she doing?
[Karlo:] Ŝi gimnastikas.	Ona się gimnastykuje.		She’s exercising.
[Silvja:] Kaŝu vin malantaŭ tio.	Ukryjcie się za tym.		Hide behind that.
[Karlo:] Malantaŭ kio?	Za czym?		Behind what?
[Silvja:] Malantaŭ la statuo. Ĉu vi fartas bone?	Za tym posągiem. Czy dobrze się czujecie?		Behind the statue. Are you feeling fine?
[Karlo:] Ne, malbone. Ni estas malsataj. Ĉu vi havas ion por manĝi?	Nie, źle. Jesteśmy głodni. Czy masz coś do jedzenia?		No, not fine. We’re hungry. Do you have anything to eat?
[Mazi:] Ĉu vi havas horloĝon por mi?	Czy masz dla mnie zegar?		Do you have a clock for me?
[Silvja:] Horloĝon?	Zegar?		A clock?
[Mazi:] Pardonu.	Przepraszam††††.		Excuse me.
††††) Dosłownie: wybacz (tryb rozkazujący z końcówką -u).		††††) Literally: forgive (the  mood with the -u ending).
[Karlo:] Jes, horloĝon. Li ŝatas horloĝojn.	Tak, zegar. On lubi zegary.		Yes, a clock. He likes clocks.
[Silvja:] Ŝŝŝ, iu‡ venas.	Cicho, ktoś idzie.		Quiet, someone’s coming.
‡) Zaimek nieokreślony z zerowym przyrostkiem przed rdzeniem -i-.		*) The indefinite pronoun with zero morpheme preceeding the root -i-.
[Mazi:] Kiu paŝas?	Kto idzie?		Who’s coming?
[Karlo:] Mi ne scias. Mi vidas nenion‡‡. Bone. O, ne. Pluvas.	Nie wiem. Nic nie widzꇇ. Dobra. O, nie. Pada.		I don’t know. I don’t see anything. Okey. O, no, it rains.
‡‡) W esperancie obowiązuje zasada pojedynczego przeczenie: skoro w zdaniu jest już zaimek przeczący nenion (z przyrostkiem przeczącym nen-), nie trzeba już dodawać partykuły przeczącej ne.		**) In Esperanto, there is the only one negation rule: since there is the negative pronoun nenion (with the negative prefix nen-), there is no need to add the negative particle ne.
[Silvja:] Rigardu, atendu min tie.	Patrzcie. Zaczekajcie na mnie tam.		Look. Wait for me there.
[Karlo:] Bone.	Dobrze.		Okey.
[Silvja:] Atendu mi venos‡‡‡.	Czekajcie, aż przyjdꇇ‡.		Wait, till I come‡‡‡.
‡‡‡) Ciekawa konstrukcja zdania złożonego z podrzędnym zdaniem czasowym w czasie przyszłym (końcówka -os). Analogicznie do zdania polskiego. W odpowiedniku angielskim mamy czas teraźniejszy.		***) It is interesting construction of a compound sentence including the subordinate adverbial clause in the past (with the -os ending). It appears similar to the Polish construction. In the English equivalent, there is the present tense.
[Karlo:] Kiam?	Kiedy?		When?
[Silvja:] Vespere. Je‡‡‡‡ la sepa horo vespere.	Wieczorem. O godzinie ósmej wieczorem.		In the evening. At eight o’clock in the evening.
‡‡‡‡) Je to przyimek uniwersalny bez określonego znaczenia. Zastępuje przyimki występujące w analogicznych zdaniach w innych językach w sytuacji, gdy żadnego innego przyimka ze względu na jego znaczenia nie da się użyć.		****) Je is the universal preposition without any specific meaning. It may substitute the prepositions occurring in the similar sentences in other languages when no other preposition may be used due to its meaning.
[Karlo:] Je la sepa. Bone.	O ósmej. Dobra.		At eight. Okay.
[Mazi:] Kioma* horo estas nun?	Która jest teraz godzina?		What’s the time now?
*) Kioma – Zaimek pytajny (k-) liczebnikowoporządkowy, tzn. można nim pytać o to, które coś jest w kolejności, w porządku (-om-a). Samo kiom znaczy ‘ile’ (k-i-om).		*) Kioma – The interrogative ordinal pronoun (k-), i.e. it may be used in questions about the number of something in particular order (-om-a). Kiom itself means ‘how much’ (k-i-om).
Estas la oka** horo.	Jest godzina ósma.		It’s eight o’clock.
**) Oka – Liczebnik porządkowy z przyrostkiem przymiotnikowym -a.		**) Oka – The ordinal numeral with the adjectival suffix -a.
[Petro:] Halo. Ne, mi ne havas tempon. Mi matenmanĝas.	Halo. Nie, nie mam czasu. Jem śniadanie***.		Hello. No, I don’t have time. I’m having breakfast.
***) Dosłownie: ‘śniadam, obiadam, wieczerzam’. Mamy tutaj złożenia zbudowane z nazwy dnia lub pory dnia (mateno ‘ranek’, tago ‘dzień’, vespero ‘wieczór’) i czasownika manĝi ‘jeść’. Od czasowników matenmanĝi, tagmanĝi i vespermanĝi można utworzyć nazwy posiłków: matenmanĝo ‘śniadanie’, tagmanĝo ‘obiad’, vespermanĝo ‘kolacja’.		***) Literally: ‘to breakfast, to lunch, “to supper”’. There are compound nouns comprising the name of the day or the time of the day (mateno ‘morning’, tago ‘day’, vespero ‘evening’) and the verb manĝi ‘to eat’. The names of meals may be derived from the verbs matenmanĝi, tagmanĝi and vespermanĝi – matenmanĝo ‘breakfast’, tagmanĝo ‘lunch’, vespermanĝo ‘supper’.
Estas la unua horo.	Jest godzina pierwsza.		It’s one o’clock.
[Petro:] Halo. Ne, mi ne havas tempon. Mi tagmanĝas.	Halo. Nie, nie mam czasu. Jem obiad.		Hello. No, I don’t have time. I’m having dinner.
Estas la sepa horo.	Jest godzina siódma.		It’s seven o’clock.
[Petro:] Halo. Ne, mi ne havas tempon. Mi vespermanĝas.	Halo. Nie, nie mam czasu. Jem kolację.		Hello. No, I don’t have time. I’m having supper.
Estas la naŭa horo.	Jest godzina dziewiąta.		It’s nine o’clock.
[Petro:] Halo. Ne, mi ne havas tempon. Mi banas min****.	Halo. Nie, nie mam czasu. Myję się.		Hello. No, I don’t have time. I’m having a bath.
****) Czasowniki zwrotne nie mają osobnej formy. Zwrotność czasownika oddaje się przez użycie zaimków osobowych w bierniku (jak w przykładzie: mi banas min ‘myję się/siebie’) lub w celowniku (np. mi banas al mi [mia motorciklon] ‘myję sobie [swój motocykl]’).		****) The reflexive verbs have no separate forms. The reflexiveness of a verb may be conveyed by means of personal pronouns in the accusative (as in the example: mi banas min ‘I wash myself’) or in the dative (e.g. mi banas al mi [mia motorciklon] ‘I wash for myself [my motorcycle]).
Estas la deka horo.	Jest godzina dziesiąta.		It’s ten o’clock.
[Petro:] Halo. Ne, ne, me iras dormi. Bonan nokton!	Halo. Nie, nie, idę spać. Dobranoc.		Hello. No, I’m going to bed. Goodnight.
[Reĝino:] La unua horo. Estas tempo por tagmanĝi. Tagmanĝo, kara!	Dziewiąta godzina. Czas (jest) na obiad. Obiad, drogi.		It’s nine o’clock. It’s time for dinner. Dinner, my dear.
[Reĝo:] Tuj mi venos.	Zaraz przyjdę.		I’ll come in a minute.
[Reĝino:] Tagmanĝo, Silvja.	Obiad, Sylwia.		Dinner, Sylvia.